Τα τελευταία 30 χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες που αποσκοπούν στην κατανόηση του γιατί ορισμένες σχέσεις επιμένουν με την πάροδο του χρόνου ενώ άλλες μαραίνονται και πεθαίνουν. Μια ισχυρή θεωρία που έχει αποκτήσει σημαντική επιστημονική υποστήριξη είναι το Επενδυτικό Μοντέλο Δέσμευσης του Rusbult (1980). Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτή η θεωρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για την πρόβλεψη αφοσίωσης και επιμονής σε πολλούς τύπους σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων των ερωτικών σχέσεων (π.χ. συζυγικές σχέσεις, ομοφυλοφιλικές σχέσεις), φιλίες και σχέσεις σε οργανωτικά περιβάλλοντα βλέπε Rusbult, 1987, Rusbult & Buunk, 1993, Rusbult, Drigotas & Verette, 1994).
Σύμφωνα με τη θεωρία, η απόφαση ενός ατόμου να παραμείνει σε μια σχέση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο επίπεδο δέσμευσής του. Η δέσμευση αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο το άτομο έχει κίνητρο να διατηρήσει τη σχέση. Ένα υψηλό επίπεδο δέσμευσης αντανακλάται από μια ισχυρή ψυχολογική προσήλωση στη σχέση.
Επιπλέον, η θεωρία αναφέρει ότι 3 παράγοντες καθορίζουν εάν ένα άτομο παραμένει προσηλωμένο σε μια δεδομένη σχέση: α) ικανοποίηση, β) ποιότητα εναλλακτικών λύσεων και γ) επένδυση.
Α) Ικανοποίηση
Η ικανοποίηση αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο το άτομο αξιολογεί ευνοϊκά μια σχέση. Η ικανοποίηση επηρεάζεται από το βαθμό στον οποίο ο άλλος εκπληρώνει τις πιο σημαντικές για το άτομο ανάγκες. Προφανώς, η ικανοποίηση είναι επόμενο να συμβάλει θετικά στη δέσμευση. Εξάλλου, είναι εύκολο να παραμείνουμε δεσμευμένοι σε μια ευτυχισμένη και ευχάριστη σχέση (Drigotas & Rusbult, 1992, Rusbult, 1983, Sabatelli & Cecil-Pigo, 1985). Σε αρνητικές, μη υποστηρικτικές σχέσεις, η δυσαρέσκεια αναμένεται να προκαλέσει χαμηλότερη δέσμευση. Αν και η ικανοποίηση είναι σημαντική για τη δέσμευση, δεν είναι ο μόνος παράγοντας που συμβάλλει σε αυτή. Κάθε σχέση είναι ευαίσθητη στις αλλαγές στην ικανοποίηση, ακόμα και οι πιο θετικές και υποστηρικτικές σχέσεις.
Β) Εναλλακτική ποιότητα
Η εναλλακτική ποιότητα συνεπάγεται την ελκυστικότητα και τη διαθεσιμότητα εναλλακτικών λύσεων στη σχέση. Για παράδειγμα, εφόσον το άτομο πιστεύει ότι δεν υπάρχει κανένας, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου, ο οποίος μπορεί να ανταποκριθεί καλύτερα στις προσωπικές του ανάγκες εκτός της τρέχουσας σχέσης, η ποιότητα των εναλλακτικών λύσεων είναι χαμηλή. Σημειώστε ότι η εναλλακτική ποιότητα μπορεί να επηρεαστεί από την αυτοεικόνα μας. Για παράδειγμα, όταν κάποιος πιστεύει ότι «δεν είναι καθόλου ελκυστικός/ή», μπορεί (ψευδώς) να πιστέψει ότι δεν υπάρχει κανένας εκτός από την παρούσα συναισθηματική του σχέση που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις προσωπικές του ανάγκες. Έτσι, αν και μπορεί κάποιος/α να μην είναι ικανοποιημένος/η με το γάμο του/της, η χαμηλή αντιληπτή εναλλακτική ποιότητα συμβάλλει στο γενικό επίπεδο δέσμευσης. Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαιώνουν ότι όταν ένα άτομο φοβάται ότι οι επιλογές θα είναι περιορισμένες ή μη ελκυστικές αν τελειώσει η σχέση, είναι πιθανό να βιώσει μια ισχυρή αίσθηση δέσμευσης (Felmlee, Sprecher, & Bassin, 1990, Rusbult, 1983, Simpson 1987 ).
Γ) Μέγεθος επενδύσεων
Το μέγεθος των επενδύσεων αναφέρεται στο μέγεθος και τη σημασία των αποθεμάτων που συνδέονται με μια σχέση. Αυτά τα αποθέματα μπορούν να λάβουν πολλές μορφές, συμπεριλαμβανομένων ψυχολογικών επενδύσεων (π.χ. χρόνου, αυτοέκθεσης, συναισθηματικής ενέργειας), κοινωνικών συνδέσεων (π.χ. παιδιών, αμοιβαίων φίλων) ή φυσικών περιουσιακών στοιχείων. Για παράδειγμα, οι κύριοι λόγοι για τους οποίους ένας υπάλληλος μπορεί να κρατήσει ζωντανή τη φιλία με τον εργοδότη του μπορεί να είναι επειδή φοβάται ότι το σπάσιμό της θα του κοστίσει τη θέση του στην εταιρεία ή ακόμα και τη δουλειά του. Όσο πιο σημαντικά είναι τα αποθέματα, τόσο περισσότερο συμβάλλουν στη δέσμευση. Όσο πιο σημαντικά θεωρούνται τα αποθέματα τόσο αυξάνουν το κόστος τερματισμού μιας σχέσης. Εν ολίγοις, για να καταλάβουμε γιατί κάποιος/α παρακινείται να διατηρήσει ορισμένες σχέσεις, πρέπει να εξετάσουμε τις επιπτώσεις της θέλησης να επιμείνει (αισθάνεται ικανοποιημένος/η), χωρίς να έχει άλλη επιλογή παρά να παραμείνει (έχοντας κακές εναλλακτικές λύσεις) και έχοντας την ανάγκη να επιμείνει (έχοντας κάνει υψηλές επενδύσεις).
Άσκηση
Σε αυτή την άσκηση θα αναλύσουμε τους λόγους που επενδύεις σε συγκεκριμένες σχέσεις. Διάλεξε μια σχέση την οποία θα ήθελες να επεξεργαστείς. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι ανάλυσης των σχέσεων. Ενδεχομένως να μην είσαι ικανοποιημένος/η από μια σχέση και/ή να μην είσαι βέβαιος/η αν θέλεις να συνεχίσεις να επενδύεις σε αυτή. Ίσως να σκέφτεσαι να αυξήσεις ή να μειώσεις την επένδυσή σου στη σχέση αυτή. Διάλεξε μια συγκεκριμένη σχέση που νιώθεις ότι χρειάζεται την προσοχή σου αυτή τη στιγμή.
Πίνακας 1
Όνομα (του ατόμου που εμπλέκεται στη σχέση αυτή):
Περιγραφή της σχέσης:
Λόγοι για τους οποίους θέλω να αναλύσω αυτή τη σχέση:
Α. Ικανοποίηση
.............../30
Β. Ποιότητα εναλλακτικών Δ. Δέσμευση
................/30 ................../30
Γ. Επένδυση
.............../30
Βήμα 1
Αναλύοντας τους 3 παράγοντες που καθορίζουν τη δέσμευση
Α. Επίπεδο ικανοποίησης
1. Πόσο ικανοποιημένος/η είσαι από αυτή τη σχέση; (0 καθόλου ικανοποιημένος/η - 10 πάρα πολύ ικανοποιημένος/η)
2. Σε ποιο βαθμό αυτή η σχέση σε κάνει χαρούμενο/η; (0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
3. Ποιες από τις ανάγκες σου ικανοποιούνται μέσα από αυτή τη σχέση;
Παραδείγματα αναγκών:
Οικειότητα (μοίρασμα προσωπικών σκέψεων, μυστικά κλπ.)
Παρέα (να κάνετε πράγματα μαζί, να απολαμβάνει ο ένας την παρουσία του άλλου κλπ.)
Σεξουαλικές ανάγκες (ερωτική συνεύρεση)
Ασφάλεια (αίσθημα εμπιστοσύνης, σταθερότητας κλπ.)
Συναισθηματική εμπλοκή (αίσθημα συναισθηματικής επαφής, να νιώθεις καλά όταν ο άλλος νιώθει καλά κλπ.)
Οι ακόλουθες ανάγκες ικανοποιούνται από αυτή τη σχέση.
......................................................................................................................................................
4.Σε ποιο βαθμό νιώθεις ότι αυτές οι ανάγκες ικανοποιούνται από αυτή τη σχέση; (0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
Α. Σκορ...............από 30
Β. Ποιότητα εναλλακτικών
5. Σκέψου τις ανάγκες που ανέφερες στην ερώτηση 3. Σε ποιο βαθμό νιώθεις ότι αυτές οι συγκεκριμένες ανάγκες μπορούν να καλυφθούν από άλλες εναλλακτικές σχέσεων (π.χ. από άλλον ερωτικό σύντροφο, φίλους, οικογένεια):
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
6. Σε ποιο βαθμό νιώθεις ότι οι άλλοι άνθρωποι, εκτός από αυτόν που αναφέρεσαι στη συγκεκριμένη σχέση, με τους οποίους θα μπορούσες να σχετιστείς, είναι ελκυστικοί;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
7.Σε ποιο βαθμό νιώθεις ότι θα ήσουν καλά δίχως αυτή τη σχέση; (π.χ. γιατί πιστεύεις ότι θα μπορούσες να βρεις κάποιον άλλον άνθρωπο που θα κάλυπτε τις προσωπικές σου ανάγκες)
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
Β. Σκορ...........από 30
Γ. Μέγεθος επένδυσης
8. Ανάφερε τις πιο σημαντικές επενδύσεις που έχεις κάνει στη συγκεκριμένη σχέση (είναι βοηθητικό να σκέφτεσαι τι θα έχανες αν αυτή τελείωνε).
..................................................................................................................................................
9. Σκέψου τις επενδύσεις που έχεις αναφέρει στην προηγούμενη ερώτηση. Πόσο μεγάλη θα θεωρούσες την επένδυσή σου στη σχέση αυτή;
(0 καθόλου επένδυση - 10 πάρα πολύ μεγάλη)
10. Σε ποιο βαθμό νιώθεις ότι έχεις δώσει πολλά στη σχέση, τα οποία θα έχανες αν αυτή τελείωνε;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
11. Σε ποιο βαθμό η επένδυσή σου σε αυτή τη σχέση σε κάνει να την κρατάς ζωντανή;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
Γ. Σκορ..........από 30
Βήμα 2: Αναλύοντας το επίπεδο δέσμευσης (Δ)
1. Σε ποιο βαθμό θέλεις αυτή η σχέση να κρατήσει για πάρα πολύ καιρό;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
2. Σε ποιο βαθμό είσαι δεσμευμένος/η να διατηρήσεις αυτή τη σχέση;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
3. Πόσο ενοχλημένος/η θα αισθανόσουν αν αυτή η σχέση επρόκειτο να τελειώσει στο άμεσο μέλλον;
(0 καθόλου - 10 πάρα πολύ)
Δ. Σκορ......από 30
Βήμα 3: Τοποθέτησε τα επιμέρους σκορ στη συνολική φόρμα του Πίνακα 1 (Α,Β,Γ,Δ)
Βήμα 4:
1. Τι παρατηρείς βλέποντας τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης;
2. Όταν αναλογίζεσαι τους λόγους που επιλέγεις να αναλύσεις αυτή τη σχέση, τι μαθαίνεις από αυτή την άσκηση;
3. Νιώθεις ότι το επίπεδο της τωρινής σου δέσμευσης συμβάλλει ανάλογα /ισότιμα στην προσωπική σου ευτυχία;
4. Αν όχι, τι χρειάζεται ή θα χρειαζόταν για να αυξηθεί η προσωπική σου αίσθηση ευτυχίας μέσα σε αυτή τη σχέση;
5. Τι δράσεις μπορείς να αναλάβεις;
6. Τι δράσεις μπορεί να αναλάβει το άλλο άτομο;
